ਬੇਲ ਜਾਂ ਬਿਲ , (Aegle marmelos)
ਬੇਲ ਜਾਂ ਬਿਲ (Aegle marmelos) , ਰੁਟੇਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਗੁਣਕਾਰੀ ਰੁੱਖ ਹੈ। ਇਹ ਪੌਦਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਰੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਰੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਉੱਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੇਗਲ-ਕੁਇਨਸ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਸੇਬ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਸੇਬ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਤਿੱਖੇ ਅਤੇ ਪੋਟੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੰਮੇ ਕੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਫਲਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਣਕਾਰ ਮੁਰੱਬਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕੱਚੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਸੁਕਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੁੱਖ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਚਿਕਿਤਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਬਿੱਲ ਦੇ ਫਲ, ਪੱਤੇ, ਸੱਕ, ਜੜ੍ਹ, ਅਤੇ ਬੀਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਵੰਡ
ਬੇਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੂਲ ਰੁੱਖ ਹੈ। ਇੱਥੋ ਹੀ ਇਹ ਹੋਰ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਬੇਲ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ ਭਾਰਤ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਮਿਆਂਮਾਰ, ਵੀਅਤਨਾਮ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, ਕੰਬੋਡੀਆ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਜਾਵਾ, ਮਿਸਰ, ਸੂਰੀਨਾਮ, ਤ੍ਰਿਨੀਦਾਦ ਅਤੇ ਫਲੋਰੀਡਾ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੇਲ ਇਹ ਗਰਮ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੰਬੇ ਸੋਕੇ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇਹ ਫਲ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ (pH: 5-8) ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖਾਰੀ, ਪੱਥਰੀਲੀ ਅਤੇ ਖੋਖਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਰੂਪ
ਬੇਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸੁਗੰਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁੱਛੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਵਿੱਚ 50 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਫੁੱਲ 2 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ, ਮਿੱਠੀ-ਸੁਗੰਧ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਫ਼ਲ, ਬੀਜ ਅਤੇ ਰੂਪ
ਬੇਲ ਦੇ ਫਲਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਲੱਕੜੀ ਵਰਗਾ ਖੋਲ (ਭਾਵ, ਪੈਰੀਕਾਰਪ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸਲੇਟੀ-ਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੀਲੇ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਸੰਤਰੀ-ਲਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੇਲ ਫਲ ਗੋਲ, ਪਾਈਰੀਫਾਰਮ, ਅੰਡਾਕਾਰ, ਜਾਂ ਆਇਤਾਕਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਭਿੰਨ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਦਾ ਵਿਆਸ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ 5-20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਫਲਾਂ ਵਿਚ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 10-50 ਤੋਂ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਬੀਜ 1 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਚਪਟਾ ਗੋਲਾਕਾਰ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਵਰਗੇ ਵਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਸਟਿੱਕੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਮਿਊਸਿਲੇਜ ਜਾਂ ਚਿਪਚਿਪੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਇੱਕ ਥੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਠੋਸ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ 2-3 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੂਟੇ 2-3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰੂਟਸਟੌਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੂਟੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਤੱਕ ਗ੍ਰਾਫਟਡ/ਬੱਡਡ ਪੌਦੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਬੇਲ ਰੁੱਖ ਦੇ ਫੁੱਲ, ਫ਼ਲ, ਪੱਤੇ, ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ
ਬਿੱਲ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ-ਸੁਗੰਧ ਵਾਲੇ ਚਿੱਟੇ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫੁੱਲ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਪਰੈਲ ਮਈ ਵਿਚ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਫਲ (ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ 5-25 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫਲ ਵਿੱਚ ਕਰੜਾ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਜਾਂ ਪੀਲੇ-ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦਾ ਮਿੱਠਾ ਗੁੱਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਣਪੱਕੇ ਫਲਾਂ ਦੀ ਛਿੱਲ ਤੋਂ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੁਆਲੇ ਮੌਜੂਦ ਗੂੰਦਨੁਮਾ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵਾਟਰ ਕਲਰ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਚਿੱਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚਮਕ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਾਰਨਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁੱਦਾ-ਰਹਿਤ ਸੁੱਕੇ ਫਲ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਨਸਵਾਰ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੇਲ ਫਲ ਦਾ ਸ਼ਰਬਤ ਅਤੇ ਮੁਰੱਬਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਰੁੱਖ ਦੀ ਲੱਕੜ ਪੀਲੀ ਚਿੱਟੀ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਟਿਕਾਊ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਦੀ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਕਰੋ
ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ/ਮਿਥਿਹਾਸ
ਬੇਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਰੁੱਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਫਲ ਰੁਦਾਰਕਸ਼ ਨਾਲ ਪਰੋ ਕੇ ਮਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਪਸੀਨੇ ਦੀ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਮੰਦਰਾਚਲ ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਚੋਅ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੇਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉੱਗ ਗਿਆ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਪਸੀਨੇ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਲਿੰਗ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਬੇਲ ਦੇ ਪੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਨਾਲ, ਉਹ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ/ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ
1. ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੱਪ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
2. ਇਹ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਰਥੀ ਬਿਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
3. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਵਿੱਚ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4. ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ 4, 5, 6 ਜਾਂ 7 ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਿਲ ਪੱਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੇਅੰਤ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
5. ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਵੰਸ਼ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੇਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਵੰਸ਼ ਵਧਦਾ ਹੈ।
6. ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਬੇਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7. ਇਹ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਨਾਲ ਪੂਰਵਜ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
8. ਇਹ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਅੱਕ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ, ਅਸੀਮ ਦੌਲਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
9. ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਧਾਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਧਾਤ ਤਿਆਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।
10. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ 'ਤੇ ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਗਲਤੀ ਨਾਲ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
11. ਇਹ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਲ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਹਾਦੇਵ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਭੋਜਨ ਮੁੱਲ
ਬੇਲ ਦੇ ਫਲਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੁਡਿੰਗ, ਜੂਸ, ਜੈਮ ਅਤੇ ਕੇਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬੇਲ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਖੁਰਾਕ ਫਾਈਬਰ, ਸ਼ੱਕਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਸਥਿਰ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ, ਕੈਰੋਟੀਨੋਇਡਜ਼, ਅਤੇ ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟਸ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੇਲ ਫਲਾਂ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਰਚਨਾ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
1. ਬੇਲ ਫਲ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ
100 ਗ੍ਰਾਮ ਬੇਲ ਫਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਮਾਤਰਾ
ਪ੍ਰੋਟੀਨ 1.8 ਜੀ
ਚਰਬੀ 0.4 ਜੀ
ਖਣਿਜ 1.7 ਜੀ
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ 31.8 ਜੀ
ਕੈਰੋਟੀਨ 55.0 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ
ਥਿਆਮਿਨ 0.1 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ
ਰਿਬੋਫਲੇਵਿਨ 1.2 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ
ਨਿਆਸੀਨ 1.1 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ 8.0 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ
ਬੇਲ ਵਿੱਚ ਫਾਈਟੋਕੈਮੀਕਲਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਮਾਤਰਾ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੇਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਫਾਈਟੋਕੈਮੀਕਲਸ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਮਰਿਨ, ਸਕੋਪੈਰੋਨ, ਸਕੋਪੋਲੇਟਿਨ, ਅੰਬੀਲੀਫੇਰੋਨ, ਅਤੇ ਮਾਰਮੇਸਿਨ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਫਲ, ਪੱਤੇ ਐਂਟੀਡਾਇਬੀਟਿਕ, ਐਂਟੀਬੈਕਟੀਰੀਅਲ, ਐਂਟੀ-ਇਨਫਲੇਮੇਟਰੀ, ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਵਿਰੋਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਈਟੋਕੈਮੀਕਲ
ਬੇਲ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ੈਂਥੋਟੌਕਸੋਲ, ਇਮਪੇਰੇਟੋਰਿਨ, ਐਲੋਇਮਪੇਰੇਟੋਰਿਨ, β- ਸਿਟੋਸਟਰੋਲ ਟੈਨਿਨ, ਅਤੇ ਐਲਕਾਲਾਇਡਜ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏਜੀਲਾਈਨ ਅਤੇ ਮਾਰਮੇਲੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕਣ ਦੌਰਾਨ ਟੈਨਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਿਬੋਫਲੇਵਿਨ, ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਟਾਮਿਨ, ਸਿਰਫ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੱਤਿਆਂ, ਤਣੇ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਈਟੋਕੈਮੀਕਲ
ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਐਲਕਾਲਾਇਡਜ਼, ਮਰਮੇਸੀਨਿਨ, ਰੂਟਿਨ, ਫਿਨਾਈਲੀਥਾਈਲ ਸਿਨਾਮਾਈਡਸ, ਐਨਹਾਈਡ੍ਰੋਮਰਮੇਲੀਨ, ਅਤੇ ਏਜੇਲੀਨੋਸਾਈਡਜ਼ ਸਟੀਰੋਲ, ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਣੇ ਦੀਆਂ ਸੱਕਾਂ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਏਜੀਲਿਨੋਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੋਮਰਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ psoralen, xanthotoxin, coumarins, tembamide, mermin, ਅਤੇ skimmianine ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਿਲ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 5000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਇੱਕ ਔਸ਼ਧੀ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮਹਾਂਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਮਾਇਣ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਜਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਤਾਬ ਚਰਕ ਸੰਹਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ । ਬੇਲ ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੇਚਸ਼, ਅਪਚ, ਮਲ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗ, ਤੰਤੂ ਰੋਗਾਂ, ਸੋਜ, ਉਲਟੀਆਂ, ਅਤੇ ਗਠੀਏ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਲ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹਾਸਲ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਚਿਕਿਤਸਕ/ਫਾਰਮਾਕੋਲੋਜੀਕਲ ਮੁੱਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿਹਤ ਲਾਭ
ਬੇਲ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿਕਿਤਸਕ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੇਲ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਚਿਕਿਤਸਕ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਦਸਤ, ਪੇਚਸ਼, ਪੇਪਟਿਕ ਫੋੜੇ, ਅਸਟਰੈਂਜੈਂਸੀ ਲਈ ਜੁਲਾਬ, ਮਿਹਦੇ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੋਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿੱਲ ਦੇ ਪੌਦੇ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਰੋਗਾਣੂਨਾਸ਼ਕ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਵੀ ਭਰਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਲ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਸਾਡੇ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਹਨ ਜੇਕਰ ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਫਲ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਦਿਲ ਦੇ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਬਿਲ ਪੱਤਰ
ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਐਂਟੀ ਆਕਸੀਡੈਂਟ ਗੁਣ ਦਿਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕਾਫੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਣ ਜਿੱਥੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਹੀ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਵੇਰੇ ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਬਿਲਪੱਤਰ ਦਾ ਸੇਵਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ ਬਿਲ ਪੱਤਰ
ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕਾਫੀ ਉੱਤਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਫਾਈਬਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਪੌਸ਼ਿਕ ਤੱਤ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬਵਾਸੀਰ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ
ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਫਾਈਬਰ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਪਾਚਨ ਤੰਤਰ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਵੇਰੇ ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਬਿਲ ਪੱਤਰ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੈਸ, ਐਸਡਿਟੀ, ਬਦਹਜਮੀ ਅਤੇ ਕਬਜ ਵਰਗੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੇਲ ਪੱਤਰ ਬਵਾਸੀਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦਾ।
ਮਿਆਦੀ ਬੁਖਾਰ ਵਿਚ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਬਿੱਲ ਦੀ ਛਿੱਲ
ਬਿੱਲ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਣੇ ਦੀ ਛਿੱਲ ਮਿਆਦੀ ਬੁਖਾਰ ਵਿਚ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਮਿਆਦੀ ਬੁਖਾਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨੋਟ-ਬਿੱਲ ਪੱਤਰ/Aegle marmelos ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਹਤ ਮਾਹਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਰੂਰ ਲਵੋ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਉਪਲੱਭਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਟਰਾਂਸਲੇਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਸਟੀਕਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ-
Post a Comment